Çocukları Anlamak İçin Resim Analizi

Çocuk farkında olmadan bilinçaltını, duygu düşünce ve tutumlarının sonucu olarak bunları resim aracılığıyla kâğıda aktarabilir. Çocuklar, resimlerinde çok sevdikleri ya da problem yaşadıkları bireyleri, korkularını, sevinçlerini, endişelerini anlatırlar.

Çocuk gelişimi ve ruh sağlığı ile ilgili çalışma yürüten uzmanlar, çocukların psikolojisinde neler olup bittiğini anlamak, problemi görebilmek ve buna göre çözümleyebilmek için çizdiği resimleri analiz etmek sık kullandıkları bir yöntemdir. Çocukların sözel olarak ifade edemedikleri duygu, düşünce ve davranışları, çizimlerini gözlemleme ve analiz etme süreciyle, her çocuğun sosyal/duygusal, fiziksel ve bilişsel gelişimi hakkında birçok bilgiye ulaşmak mümkün olabilmektedir. 

Örneğin; Çocukların resimlerinde kullandıkları silik ve kesintili çizgiler hassas ve kırılgan kişilik yapılarıyla alakalıdır. Bastırılarak çizilen kalın çizgiler saldırgan dürtülerin varlığını gösterebilir. Ayrıca resim, çocuklar için psikolojik bir rahatlama yöntemidir.

Çocuk ile resim iç içe sürekli değişen ve gelişen bir sürece sahiptir. Bu bağlamda çocuğun yaşı ile orantılı çizgisel gelişimi adım adım ilerleyen bir süreçtir. Öte yandan çocuk gelişiminde bireysel farklılıklardan ve her çocuğun yaşamının birbirinden farklı olması nedeniyle her çocuğun resmi aynı olmayacaktır. Çocuklar genelde kağıda deneyimlerini, çevresindeki insanlara duyduğu sevgiyi ya da öfkeyi, kendisini nasıl algıladığı gibi detayları aktarırlar. Bu da resmi analiz eden uzmanlar için önemli detaylardır. Çocuğun çizdiği resimlerden çizgi, renk, boyut gibi unsurların hepsi ele alınarak çocuğun duygu ve düşüncelerinin incelendiği projektif test yöntemleridir. 

Çocuk Resimleri Neden Önemlidir?

Aileler genellikle çocukların niye resim çizmeyi sevdiğini merak ederler. Çocuklar ellerine kâğıt kalem boya silgi alarak bir şeyler çizmeye ve karalamaya başladıklarında kaygılanmazlar. Böylece ortaya koydukları somut bir ürün onları hem heyecanlandırır hem de merak duygularını geliştirir. Ortaya çıkan karalama ya da boyama onları çok heyecanlandırdıkları için tekrar tekrar bu davranışı yapmak isterler. Her yaptıklarında ise ortaya çıkan gizem daha da artar. İlk başlarda keşif süreci olan resim çizme ilerleyen zamanlarda gizemli taraflarının, duygularının, düşüncelerinin daha net ortaya çıkmasına yardımcı olur. Çocuk özellikle küçük yaşlarda sadece kâğıt üzerine değil bulduğu her nesnenin üzerine bir şeyler çizmek ister. Çizdiği her şey onun için çok önemlidir. O yüzden bazen duvar, bazen halı bazen ise cam onlar için bir kâğıt görevi görür.

Çocuğun çizmiş olduğu her şey onun dili ve düşüncesidir. Tabii ki bu dili ve düşünceyi otomatik olarak tanımlamaktan ziyade biraz daha detaylı şekilde incelemek ve değerlendirmek gerekir. Çocuğun çizdiği resimler, resimlerin boyutları, birbirine yakınlıkları, resimlerin rengi bizler için çok önemlidir. Bu resimlerden ortaya çıkan sonuçlar çocuklara sorulan sorularla da netleşir.

Resim Analizi Sonucunda Tespit Edilen Olumsuz Psikolojik Durumlar ve Travmalar

Çocukların çizmiş olduğu resimlerin analizinin/yorumlamasının yapılması sonucunda varlığı görülebilen bazı olumsuz psikolojik durumlar, olumsuz duygular ve travmaların bazıları;

Güvensizlik

Değersizlik

Kardeş kıskançlığı

Ailede şiddet

Ailede iletişim kopukluğu

Farklı travmalar

Kayıp ve Yas

İlgi ve sevgi yoksunluğu

Tuvalet ve alta kaçırma problemleri

Sosyalleşme problemleri

Çocuk depresyonu

Hiperaktivite

İhmal

İstismar

Yaşamak istememe/ölüm isteği

Projektif Testler Ve Analizleri

Resim analizinde genel olarak sorunu anlamaya yönelik 3 tür projektif yani yansıtıcı test uygulanır. Bunların birincisi Koppitz’in 1968 yılında geliştirdiği ‘Bir İnsan Çiz’ testi, ‘Bir Aile Çiz’’ testi ve ‘Ağaç’ testidir.  Bu testlerin haricinde “Bir Bahçe Çiz Testi”, “Kaktüs Çiz Testi”, “D10 Çizim Testi”, “Bir Ev Çiz Testi”, “Lüncher Renk Testi”, uzmanlar tarafından kullanılmaktadır. Bazen ayrı ayrı uygulanan bu testler bazen tek seferde bir bütün olarak uygulanabilir.

Test uygulayıcı olan uzman, çocuğa açık ve net bir şekilde, fazla kelime kalabalığı yapmadan direktif verir. ‘Şimdi bir insan/ağaç/ aile çiz, bitirdikten sonra seninle resmin hakkında konuşacağız’ dedikten sonra kalanı çocuğa bırakır, kâğıdın nasıl tutulacağı, ne tür kalem kullanılacağı ve hangi renklerin ağırlıklı olacağı gibi detaylar tamamen çocuğun kendisine bağlıdır, uzman tarafından kesinlikle bir müdahale yapılmaz çünkü bu durum projektif testin sonucunu tamamen değiştirir hatta çoğu zaman sonucu geçersiz dahi kılabilir.

Resimden psikolojik analiz denildiğinde, mesela aile ile ilgili olan resimler çocukların iç dünyasındaki sorunlar ve kişiliği hakkında önemli bilgiler verir. Çocuklar bu türden resimlerde genel olarak anne, baba ve varsa kardeşe karşı hissettiği duyguları ve bu kişilerle olan ilişkisini yansıtır. Bu resimlerde çocuklar ailesinde bulunan bireyleri farklı yerler ve boyutlarda çizer. Özellikle resimde kişiyi bir yere hapsetme ya da kendisinden uzak bir yere çizme gibi bir durum söz konusu ise bu çocuğun kaçış ve korunma duygularının resmettiği anlamına gelir. Mutlu bir aile ortamında olan ve kendini aileden gören çocukların resminde anne, baba ve kardeş ya da kardeşler detaylı, eşit boyutta ve yakın çizilir.

Resim Analizinde Hedefler

Resim analizinde elde edilmeye çalışılan veriler, hedefler genel olarak şöyledir;

Kurduğu duygusal bağların kalitesini artırmak.

Aile ilişkilerine nasıl baktıklarını ve bununla ilgili neler hissettiklerini görmek.

Ailenin belli üyeleriyle aralarında yaşanabilecek olası çatışmaları tanımlamak.

Çocuğun duygusal ve psikolojik olgunluğunu değerlendirmek,

Ailenin iletişim tarzını değerlendirmek.

Çocuğun ev ortamındaki endişelerini öğrenmek.

Resim Analizi Nasıl Uygulanır?

- İlk önce çocuğunuza hangi testin analizini yaptırmak istediğinize karar verin.

- Yönerge Olarak; Bir ağaç, bir aile veya bir ev çizmeni istiyorum demelisiniz. Bir ağaç çizecek olursa çizdiğin ağaç çam ağacı olmaması gerektiğini söyleyin.

- Sonra çocuğunuza boş bir A4 kâğıdı, boya kalemleri, kurşun kalem ve silgi verin.

- Uzman gözetiminde değilse, çocuğunuz kabul ederse çizerken videoya almanız faydalıdır.

- Çizim ayrıntıları sağlıklı bir analiz yapılabilmesi için önemlidir.

-Çizim yaparken öncesinde yönlendirmeyin, sonrasında kesinlikle müdahalede bulunmayın.

- Süre kısıtlaması yapmadan, istediği kadar sürede çizebilir.

-Burayı niye çizmedin bunu neden çizdin ya da onu neden çizmedin gibi söylemlerde kesinlikle bulunmayınız.

- Çocuğunuz nasıl çizeceğini sorarsa şu kişileri ya da şu bölümleri çiz gibi şeyler de söylememelisiniz. Sadece nasıl çizmek istersen öyle çizebilirsin demeniz yeterlidir.

- Çocuk resmin bittiğini söyledikten sonra birkaç belirleyici soru sorup bunları da notlarımıza ekleyelim. (Bu kim? Ne yapıyor? Bu ne? vs.)

Resim Analizinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Tek bir resim üzerinden yorum yapmak bize doğru sonuçlar vermeyebilir. Hassas, önemli bir durum varsa resim analizi tekrarlanabilir veya farklı yöntemlerle teyit edilebilir, araştırılabilir.

4 yaş ve üzeri çocukların resimleri analiz edilebilir. Fakat burada çocuğun çizim durumu da önemli, bazen çocuklar hala karalama dönemi tarzı çiziklerden ve dairelerden oluşan resimler çizebiliyor bu resimleri yorumlamak pek mümkün olmayabilir.

Unutulmamalıdır ki çocuk resminin analiz sonuçları ve uygulanan projektif testlerin sonuçları tanı koymak için yetersizdir, yalnızca çocuğun iç dünyası, tutumları ve yaşadıklarını anlamlandırma şeklini gösterir ve bu da terapi yoluna çıkmadan önceki ilk duraktır, terapinin şekillenmesine yardımcı olur.

Projektif testi uygulayan uzmanlar resmi anlamlandırırken kendi algılarından da etkilendiği için resimde ne anlatmak istediği mutlaka çizen çocukla konuşmak, onun kendi resmini yorumlaması istenmeli çünkü önemli olan çocuğun kendini anlatmasıdır.

Resim Analizinde Çocukların Duygu ve Düşünceleri Nasıl Anlaşılır?

Çocuğun kağıda çizdiği, şekillerden, boyutlardan, çizgilerden, renklerden ve birçok belirteçten yola çıkarak yorumlama yapılabilir. Bu yorumlamalar çocuğun ruh sağlığı ve yaşına göre değerlendirilmelidir.

Çocukların yaşlarına göre genel çizimleri ise şu şekilde anlatılabilir: 1-4 yaş arası çocukların yaptığı çizimler genel olarak basit karalamalardır. Bu dönemdeki çocuklar genel olarak oyun amaçlı ve rastgele çizimler çizer ve renkleri de bu şekilde kullanır. 4-7 yaş arası çocuklar ise çocuk resimleri psikolojik analizinde şema öncesi dönemindedir. Bu yaş aralığında olan çocuklar bir insanı çizmek istediğinde yuvarlak kafa ve ayaklardan oluşan bir figür resmeder. Yaşın ilerlemesi ile çocuğun hem el becerisi hem de hayal dünyası gelişir ve bu nedenle 7 yaşındaki çocuğun resmi daha farklı detaylar sunar.

Renklerin bir anlamı vardır ama çocuğun tek resmine odaklanmak çok doğru değildir. Sıklıkla kullanım bizim açımızdan önemlidir. Örneğin kırmızı renk saldırganlık, siyah renk depresiflik ve içsel sıkıntıyı ifade edebilir ama çocuk bu renkleri çok sevdiği için de kullanıyor olabilir. Bu yüzden çocuğa resim çizdirirken gözlem yapıyoruz ve sonrasında resim hakkında konuşuyoruz.

Ebeveynler genel anlamda çocuk resimlerini öylece bir kenara koymadan incelemeli. Aşırı bastırarak çizim yapılması, çok silgi kullanılması, koyu renklerin sıklıkla kullanımı ve resmin senaryosu fikir verebilir. Tam bir resim analizi yapabilmek için bu konuda eğitim almış birine başvurulması gerekiyor. 

Örneğin kâğıt kullanımı bize çocuğun özgüveni hakkında fikir verebilir. Kâğıdın çok küçük bir kısmını kullanan, figürleri çok küçük çizen çocuklarda içe kapanıklık görürüz. Kâğıdın dışına taşan resimler çizen çocuklarda depresif davranışlar vardır.

Kendini anlatan çocuk bir nebze de olsa içindekileri döktüğü için rahatlamış da olsa hala bir çözüm yolu bulamadığı için sorun tam olarak çözülmüş sayılmaz. Çocuğa en uygun terapiye yönlendirilip aklındaki soru işaretlerini gidermek ve hayatının geri kalanında da kullanacağı hayat becerilerini kazandırmak adına önemlidir.

Aile üyelerinden birinin büyük çizilmesi, ailede onun sözünün geçtiğini ve çocuğun da ondan çekindiğini gösteriyor olabilir.

Aile üyelerinden birinin eksik çizilmesi ya da küçük çizilmesi çocuğun o aile bireyiyle problemi olduğunu, onu kıskandığını, onu sevmediğini gösteriyor olabilir.

Özenle boyanan kişi çocuğun en çok önemsediği kişi olurken, olumsuz duygular hissettiği kişileri çocuk siyaha boyayabilir gibi çocuğun çizdiği resmi yorumlama örnekleri verebiliriz.

Resim Analiz Edilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Aile bireylerinin çiziliş sırası önemlidir. Analizi yaparken hem izleme notlarımızdan hem kâğıt üzerindeki dizilişten yararlanıyoruz. İlk sırada çizdiği aile bireyi çocuğun kendisine en çok duygu beslediği kişidir. Fakat bu duygu en çok çatıştığı kişi şeklinde de olabilir.

Aile bireylerinin çizildiği yerleri yani konumlarını. Birbirinin yanında, yakın temasta hatta dokunarak çizilen bireylerin iyi ilişki içinde olduklarını, tam tersi uzak çizilen bireylerin ise çocuğun zihninde problemli ilişki yaşayan birliktelik sağlayamayan kişiler olarak algılandığını söyleyebiliriz.

Sayfanın sağ tarafı yazı analizinde olduğu gibi resim analizinde de geleceği, hareketi, hedefleri, akışı, adım atmayı temsil eder. Sol tarafı aileyi, geçmişi, gelenek ve bağları, anneyi temsil eder. Kâğıdın sağına kendini konumlamış olan bir çocuk için özgürleşme, adım atma, sosyalleşme ihtiyacı olduğu söylenebilir. Solda kendini çizmesi ise anne ya da babaya aşırı bağımlılıktan kaynaklanıyor olabilir. Machoover’a göre çizimleri sola yerleştirmek ben-merkezci, sağa yerleştirmek çevre-merkezli bir kişiliğin göstergesidir. Burada en sağlıklı olanı kâğıdı bütün olarak algılayıp resmi merkeze yerleştirmesidir. Kâğıdın bir bölümünün tamamen boş olması ve resmin kâğıdın bir küçük alanına sıkışması dengede olmayan birtakım duyguları işaret ediyor olabilir.

Çocuklar en önemsedikleri güçlü buldukları ya da güçlü olmasını hayal ettikleri kişi veya vücut bölümlerini göze çarpacak şekilde büyük çizerler. Sevilme ve fark edilme ihtiyacı olan çocukların kendilerini çok büyük çizmeleri gibi. Arkadaş zorbalığına uğramış çocukların kollarını ve omuzlarını büyük çizmeleri, ya da çok küfür eden ve bağıran bir babaya büyük ve açık bir ağız çizmeleri gibi.

Kâğıdın üst kısmına çizilen figürler gerçeklerden kopuk olmayı, ayaklarının yere basmaması hayal dünyasında yaşamakla ilgili özellikleri düşündürmektedir. Sadece alt kısmına çizilmesi ise içe kapanıklık, yetersizlik, depresif özellikler ile ilişkilendirilir. Burada yine kâğıdın merkezini kullanmak ve kişilerin bir yer çizgisi üzerinde bulunuyor olması çocuğun en sağlıklı duygu durum halini yansıtır.

Ailede olmayan birilerinin çizilmesi durumunda duygusal bir boşluktan bahsedilebilir. Aile bireylerin herhangi biri tarafından doyurulamayan psikolojik ihtiyaçlar olabilir. Kardeş çizimlerinde özellikle bu durum soru sorularak ayrıntılandırılabilir.

Çocuk kendisini tek başına çiziyorsa yine aile içinde yalnız hissetmesi ya da benzeri duygulardan bahsedilebilir.

Resmi değerlendirirken mutlaka yaş özellikleri göz önüne alınmalıdır. 4 yaşında bir çocuğun boyun el parmakları gibi ayrıntılı çizmesi ya da çizim boyutlarının gerçeğe yakın olması gibi teknik özellikler aranmaz.

Çocuk ihmalini ve istismarını yaşadığı ya da şüphe edildiği durumlarda ise, yine yaş özellikleri dikkate alınarak resimde şaşırtan boyutlar, olmaması gereken figürler, resimde çok dikkat çeken kalın çizgilerle baskılı vurgulanmış objelere dikkat edilmelidir.