Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite İçin BBMP
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite İçin Bilişsel ve Bedensel Müdahale Programı
Dikkat eksikliği ve hiperaktivitize bozukluğu, algıda seçiciliği sağlayan dikkatte, düşüncede odaklanma probleminin oluşmasıdır. Dikkat, düşünce ve zihin gücünün belli bir olay üzerinde yoğunlaştırılmasıdır. Biz üzerinde dikkatimizi yoğunlaştırdığımız uyarıcıları algılarken diğerlerini algılayamayız. Çevremizden gelen çok sayıda uyarıcıdan belli bir kısmına algılarımızı yöneltmeye dikkat denir. Dikkat, psikolojik süreçler bağlamında algının seçiciliği ile ilgili, algının aynı zaman içerisinde bir ve ya birkaç uyarıcıya yönelmesini, diğerlerini dışarıda bırakmasını ifade eden bir kavramdır.
İnsan vücudunu, bütün zihinsel işlevleri ve ve dünya ile kurulan etkileşimi yönetebilmek için sürekli etkileşim halinde olan ağlar birbirleriyle hızlı bir haberleşme içindedirler. Herhangi bir anda, bu muazzam sayıda ileti, sayısız beyin devresinde gezinmektedir. Kimi iletiler yalnızca kısa mesafelerde seyredip bir süre sonra durur. Kimileri ise hızlı bir şekilde bir devreden diğerine atlar, alt sistemleri harekete geçirir. Beynin içindeki elektriksel haberleşme akışını işleyen, organize eden ve düzenleyen çok sayıda merkez bulunur. Bu merkezler içinde yer alan sinir ağları eşit yaratılmamıştır. Bu ağlar birbirini izler, koordine eder ve yönetirler. Gelen bilgileri değerlendirerek öncelikleri belirler ve değiştirirler. Beyindeki çok büyük anı depolarından her ana ait belli başlı algıları ve görevleri ile ilgili olarak gereğini yapabilmek üzere ihtiyaç duyulan çeşitli işlevleri başlatır, durdurur ve birbirleri ile birleştirirler.
Dikkatin üç hali bulunmaktadır:
1- Seçici Dikkat
2- Bölünmüş Dikkat
3- Sürdürülen ( Sürekli) Dikkat
Seçici Dikkat
Beynimizin dikkat gerektiren işlevler konusunda üç özelliği vardır. Bunlardan seçici dikkatte onlarca uyaranın olduğu bir ortamda kişilerin diğer uyaranları görmezden ve duymazdan gelecek şekilde beynini organize etmesi ve dikkatini bir uyaran üzerinde toplamasıdır. Yapılan bir işe yoğunlaşma gerektiren durumlarda, frontal bölge devreye girer ve dış uyaranlara karşı şarteli kapatır. örneğin sorunun cevabını doğru bulmak ancak yanlış işaretlemek bir seçici dikkat sorunudur.
Bölünmüş Dikkat
Eş zamanlı iki girdi arasında dikkatin bölünme halidir. Bazı durumlarda aynı anda iki uyarana veya girdiye cevap verebilme yeteneği bazı anlarda ise o diğer uyarana karşı duvar örebilme becerisidir. Örneğin ödev yaparken sürekli başka şeyler ile ilgilenmek veya yazı yazarken sürekli hatalar yapmak bir bölünmüş dikkat sorunudur.
Sürekli Dikkat
Odaklanmış dikkatin sürdürülebilmesi halidir. Başarının en önemli anahtarlarından biri de odaklanmış dikkati sürdürebilmektir. Dikkat işlevi, tek bir beyin bölgesine bağlı olarak değil birbirleriyle bağlantılı olan duyusal olaylara yönelim, bilinçli işlemleme için uyaranların saptanması ve uyanıklık durumunun sürdürülmesi işlevlerinin sonucunda oluşmaktadır. DEHB sorunu olan kişiler düşüncelerini ve davranışlarını kontrol etmeleri gerektiğini bilmelerine rağmen doğru zamanda doğru davranışları gösteremezler. Dolayısıyla durumun önüne geçebilmek ve bu kişiler ile tedaviye yönelik çalışmaları daha etkin kılmak için yönetici işlevlerin işlevselliğini artırmaya yarayan stratejiler çok önem taşımaktadır. Örneğin başlangıçta iyi bir performans gösterirken sonlara doğru yanlışların artması veya sıkılma bir süreğen dikkat sorunudur.
DEHB BELİRTİLER
Davranışsal Belirtiler:
♦ Aşırı hareketlidirler.
♦ Sınıfta yada oturması beklenen durumlarda oturmaz ve yerinden kalkar el ve ayaklarını sürekli oynatırlar. (Ergen yaştakiler sıkıntı veren duygulardan bahsederler).
♦ Kendi başlarına karar vermekte güçlük çekerler.
♦ Sürekli konuşur, bağırır, başkalarını yaptığı işten alıkoyarlar.
♦ Düzensiz oldukları için eşyalarını, kitaplarını, kalemlerini ve oyuncaklarını sık sık kaybederler.
Sosyal Belirtiler:
♦ Dikkat sürelerinin kısa ve atak olmaları çocukların sosyal kuralları öğrenmelerini güçleştirmektedir. Bu nedenle arkadaş bulmakta ve kurallarına göre oyun oynamakta güçlük çekerler. Arkadaş ilişkileri zayıftır.
♦ Grup içinde oynarken ya da çalışırken sırasını beklemekte zorlanırlar. Yönergelere ve kurallara uymada zorluk yaşadıkları için sosyal olarak uyumsuzdurlar.
♦ Akılları başka bir yerdedir, dinlerken karşılarındakinin gözlerine bakarlar ama dinlememiş yada duymamış görüntüsü verirler. Bu yüzden tekrar tekrar aynı şeylerin kendilerine söylenmesine yol açarlar.
♦ Başkalarına karşı itme, çekiştirme, vurma gibi davranışları sık gösterirler.
Bilişsel Belirtiler:
♦ Zekâları normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen genellikle okul başarıları düşüktür.
♦ Dikkatleri çok kısa sürelidir ve çabuk dağılır. Genellikle başladıkları işi sonlandırmada güçlük çekerler. Devamlı dikkat ve emek isteyen işlerde çalışmak istemezler.
♦ Kendilerine verilen bir görev üzerinde istedikleri gibi çalışamaz ve bitiremezler. İşlerin bitmesindeki bu aksaklık başka nedenlere değil sadece dikkatsizliğe bağlıdır.
♦ Dikkatlerini uygun olarak ortama yönlendiremezler.
♦ Zihinsel çaba gerektiren iş ve görevlerden kaçınırlar.
Duygusal Belirtiler:
♦ Ruh halleri değişkendir, depresyon görülebilir,
♦ Kendine güvenleri azdır,
♦ Çabuk heyecanlanırlar ve sinirlenirler.
Fiziksel Belirtiler:
♦ Kemik gelişimi geri olabilir,
♦ Orta kulak iltihabı, üst solunum yolu enfeksiyonu görülebilir,
♦ Motor koordinasyonu zayıf olabilir,
♦ Uyku süreleri kısadır,
♦ Santral sinir sistemleri normale göre daha az çalışır.
Görülme sıklığı
Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir. DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur. Toplumda görülme sıklığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmesine karşın yaklaşık % 10 civarıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi Nedir? İlaçsız çözüm mümkünmüdür?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu kişinin yaşamını ömür boyu etkileyen genellikle okul döneminde farkedilen bir bozukluktur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu 3 tipte ortaya çıkabilir. Bir Dikkat Eksikliği önde olan tip iki Hiperaktivite Problemleri önde olan tip üç Dürtüsellik önde olan tip bazı durumlarda birleşik tip dediğimiz bunların her ikisi birden olan tipte ortaya çıkabilmektedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Tedavisi için öncelikle çocuğun temel olarak problem yaşadığı alan dikkat testleri ile belirlenmelidir. Problem alanın yoğunluğuna göre bir tedavi planı sunulmalıdır. Her çocuğa kesinlikle aynı program uygulanamaz çünkü her çocuğun gelişimi farklı farklı ve kendine özeldir.
Bazı çocuklar seçici dikkat alanında problem yaşarken bazı çocuklar bölünmüş dikkatte yaşayabilir. Bazı çocuklar hiperaktif belirtilerle kurallarda zorlanırken bazı çocuklar dürtüsellik etkisi ile kıpır kıpır sürekli hareket halinde olabilir. Uygulanan Dikkat Testleri aracılığı bu alanlar ve Dikkat/Hiperaktivite/Dürtüsellik probleminin düzeyi ortaya konulmalıdır. Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gösteren, yedi yaşından önce başlayan nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Genellikle okul döneminde fark edilir. Herhangi bir zeka problemi olmamasına rağmen akademik başarısızlık yaşayan çocuklarda dikkat eksikliği şüphesi, davranış problemleri ya da olağan dışı hareketlilik gösteren çocuklarda Hiperaktivite şüphesi ile uzmanlara yönlendirilir. Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunda her çocuğa aynı ve genel program uygulanamaz. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yönelik Bilişsel ve Bedensel Müdahale Programı online yada yüzyüze her çocuğa özel içerikle uygulaması yapılmaktadır.
Dikkatin hangi alanlarında sorun yaşadığı ve hiperaktivitenin düzeyi ilgili ön testler doğrultusunda belirlenerek müdahale sürecine başlanmaktadır. Program kazanımları ve çeldiriciler ön testlerle oturumlardaki performansa göre şekillenebilmektedir. Herhangi bir ilaç kullanımı veya başa takılan cihazlar yoktur. Multi disipliner bir yaklaşım benimsenmektedir. Bilişsel egzersizlerle beynin düşünsel süreçler ve dikkat mekanizmaları, fiziksel egzersizlerlede katekolamik metobalizma ve beynin organel yapısı uyarılmaya çalışılmaktadır. Aynı zamanda ihtiyaç duyulan çocuklara bilişsel kapasitelerini ölçmek amacıyla Zeka Testi uygulaması yapılmaktadır. Bu şekilde ilaç kullanmadan ve herhangi bir cihaz kullanmadan ilaçsız dikkat eksikliği ve hiperaktiviteye yönelik bilişsel işleyiş gelişimi hedeflenmektedir. Aynı zaman uygulanan son testler ile bu gelişim ortaya konmaktadır.
BBMP nedir?
BBMP – Bilişsel ve Bedensel Müdahale Programı Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite’ye yönelik hazırlanmış içeriğinde 12 fiziksel egzersiz ve 36 bilişsel egzersizin bulunduğu beyin jimnastiği yolu ile nöroplastisite yeteneğini ve bedensel-davranışsal otokontrolü artıran özgün ve yapılandırılmış bir programdır.
BBMP genel işleyişi nasıldır?
BBMP Çocukların programa uyumunu artırmak amacıyla oyunun güncel kullanımı ile yürütülmektedir. PUKO isimli ana karaktere (kukla) çocukla birlikte dikkat becerileri ve davranışsal otokontrol öğretilmeye çalışılmaktadır. Her etkinlik sonrasında çocuğa bir puan stickeri verilmektedir. Bu sayede beynin ödül merkezinde dopamin salınımı artmaktadır. Dopamin karar verme, bilinçli düşünme, odaklanma, planlama becerilerinin kalitesini artıran bir nörotransmitterdir. Bu stickerlar ilk seans boyanan PUKO posterine yapıştırılmaktadır. Yeterli sayıda stickera ulaştığında ise PUKO onunla birlikte eve gitmeye hak kazanır.
BBMP ile ilaçsız tedavi mümkün mü?
BBMP’de bilişsel egzersizlerle beyin jimnastiği doğrultusunda beyin işleyişindeki özellikle akademik başarıya hizmet eden frontal lobda işlevsellik ve kanlanma artırılır fiziksel egzersizlerle ise katekolamik metabolizma dediğimiz beyinde nöral ağları güçlendiren dopamin, nöroepinefrin, epinefrin gibi nörotransmitterlerin artırılması sağlanır. Dikkat Eksikliği ve hiperaktivitede kullanılan ilaçlarda bu amaçları taşımaktadır. Ancak BBMP bunu beynin öğrenme yeteneğine dayanarak yapmaya çalışmaktadır. Bu sebeple ilaç kullanmak istemeyen aileler için özellikle tercih edilen bir programdır.
BBMP ile beyinde hangi değişiklikler olur? Beyne Zarar verir mi? Herhangi Bir Cihaz Takılmakta mıdır?
BBMP programı ile beyinde işlevselliğin ve kan akışının az olduğu bölgelerde işlevsellik ve kan akışı artmaktadır. Bu gelişmelere bağlı olarak beynin öğrenme kapasitesi artmaktadır. Beyin işleyişine olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır. Ayrıca başaveya herhangi bir yere takılan herhangi bir cihaz vb. uygulamalar yoktur. Bu tarz cihazların etkililiği ise hala soru işaretleri taşımaktadır.
BBMP kimlere uygulanır?
BBMP 5-15 yaş aralığında Dikkat eksikliği, Dikkat Dağınıklığı, Odaklanma, Hiperaktivite ve Dürtüsellik problemleri ve bunlara bağlı akademik ve arkadaş ilişkilerinde sorun yaşayan tüm çocuklara uygulanabilmektedir.
BBMP’de hangi beceriler vardır?
BBMP beynin Nöroplastisite yeteneğine dayanan içerisinde alt hedefler olarak kognitif beceriler, Akıl yürütme ve yönergeleri takip etme becerileri, duyusal ve kısa süreli bellek becerileri, beyin hemisferlerinin çift yönlü uyarımına yönelik becerileri, denge – stabilizasyon becerilerini, Postüral kontrol becerilerinin gelişimini içerir. Bu sayede Dikkat eksikliği, Hiperaktivite ve dürtüsellikte belirgin iyileşme sağlanır.
Bir BBMP Seansında Neler Yapılmaktadır?
Öncelikle her oturum başında uygulanan denge-stabilizasyon egzersizleri ile beyin işleyişinde dikkatle ilgili mekanizmaların uyarımı sağlanır. Bu beceriler aynı zamanda Postüral kontrolün gelişimini destekleyerek bedensel otokontrolü ve davranışsal kontrolsağlar. Program içerisindeki Psikososyal etkinliklerle davranışsal otokontrole yönelik becerilere odaklanılır. Son olarak Yürütücü dikkat ve Kognitif beceriler gelişimine yönelik etkinlikler yürütülerek Dikkat süresi ve kalitesi artırılmaya çalışılır.
BBMP’de ev oyunları var mıdır?
BBMP’de 12 oturumluk bir önceki oturum kazanımlarının hedeflendiği modüler ev oyunları serisi bulunmaktadır. Bu şekilde becerilerin devamlılığı ve döngüsel tekrar amaçlanmaktadır. Ev ödevleri sanal ortamda kullanılabilen bilişsel beceri kartları ve bazı fiziksel egzersizlerden oluşmaktadır. Bu sayede hem ailecek eğlenceli vakit geçirme hem de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile mücadele edilebilmektedir.
BBMP etkili midir?
BBMP uygulama öncesinde ve sonrasında %89.9 hassasiyet ve özgüllük, %86.1 oranında güvenirlik (Malkoç & Kırnaz, 2018) veren MOXO dikkat testi kullanılmaktadır. Test sonuçlarından hareketle BBMP uygulama öncesi MOXO dikkat testinde Z değeri düşük çıkan ve grafik eğrileri alt baremlerde olan çocukların program sonrası test sonuçlarında Z değeri anlamlı düzeyde yükselmekte ve grafik eğrileri üst bareme yaklaşmaktadır.
BBMP etkileri kalıcı mıdır?
BBMP kapsamında çalışılan hedefler beynin Nöroplastisite yeteneğine dayalı etkinlikler olmasından dolayı kalıcı bir özellik taşımaktadır. Ancak zamanla bu becerilerin kullanılmamasından kaynaklı olarak artan öğrenme hızı terapi sürecine göre daha stabil bir düzeyde seyredebilir.
BBMP başarı oranı nedir?
BBMP’de iyileşme seviyeleri farklılık göstermektedir. Normal seviyelerde seyreden vakalarda çok yoğun düzeyde patoloji gösteren vakalara oranla iyileşme daha belirgin olmaktadır. Ancak BBMP sürecine önem veren, ev ödevlerini, yönergelere ve sürelere uygun şekilde yürüten, çocuğun performansı doğrultusunda verilen bilgileri dikkatle izleyen ailelerde başarı oranı %95’e yakındır.
BBMP olumsuz etkileri var mıdır?
Tüm davranış değişiklik programlarında olası problemler ihtimal dâhilinde bulunmakla beraber BBMP programı uygulanan çocuklarda herhangi olumsuz bir öykü ile karşılaşılmamıştır.
BBMP seansı kaç saat sürer?
BBMP seansı çocuğun performansına göre değişmekle birlikte ortalama olarak 45-50 dakika sürmektedir.
BBMP kaç oturumdur?
BBMP çocukla-uzman arasında 12 oturum, 2 ayrı ön test ve son test oturumu olmak üzere toplamda 14 oturumdan oluşmaktadır. Bu 14 oturuma paralel olarak birlikte yürütülen 11 oturum ev ödevleri serisi kullanılmaktadır.
BBMP’den ne beklemeliyiz?
BBMP Artan dikkat süresi ve kalitesi, azalan Hiperaktivite-dürtüsellik seviyeleri doğrultusunda akademik başarı, keşfetme ihtiyacı ve özgüvende artış, çevreye karşı daha ilgili olma, daha fazla soru sorma, daha düzenli bir kişilik yapısı geliştirme, girişken bir ruh hali benimseme, daha otokontrollü olma program çıktıları olarak karşımıza çıkan durumlardır.
BBMP davranış problemlerini çözer mi?
BBMP Spesifik olarak Dikkat Eksikliği, Hiperaktivite ve dürtüselliğe yönelik olarak hazırlanmıştır. Temel iyileşme beklentisi bu sorun alanlarına yönelik olmalıdır. Herhangi bir terapötik beklenti temel hedef değil ikincil hedefler doğrultusunda gelişebilir. Çocuk ile uzman arasındaki ilişki ve davranışsal otokontrol doğrultusunda belli oranda bir iyileşme sağlanabilir.
BBMP mi daha etkili diğer tedavi yöntemleri mi?
BBMP Dikkat, Hiperaktivite, Dürtüsellik ile ilgili beynin noröplastisite yeteneğine dayalı ortaya çıkmış ve hedefleri bu doğrultuda düzenlenmiş bir programdır. Her programın kendine özgü güçlü ve güçsüz yanları elbette olacaktır. Bu doğrultuda program öncesi ve sonrası performans gelişiminin ortaya konması ve etkinlik havuzunun hem bilişsel hem fiziksel egzersizlerle geniş tutulması programın en güçlü yanları olarak ortaya çıkmaktadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Aileler Öneriler
1. Davranış değiştirme planları ile birlikte multidisipliner bir yaklaşım ile tıbbi yardım ve ilaç tedavisi beraber yürütülmesi daha etkili sonuçlar verebilir.
2. İletişim sorunlarının büyük bir kısmı uygun yaklaşımı sergilememekten kaynaklandığı için etkili iletişim becerileri bilişsel ve bedensel müdahale programı kapsamında kazandırılabilir.
3. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ön testler ile seviyesi ortaya konabilen ve bu testler aracılığı eksiklik görülen alana uygun şekilde çalışma metotları belirlenerek iyileşme sağlanabilen bir bozukluktur.
4. DEHB olan bireylerde Bilişsel ve Bedensel egzersizler ile birlikte beynin dikkat ile ilgili mekanizmaları harekete geçirilerek dikkat problemi, hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili alanlarda ise metabolizmik faaliyetlerin dengelenmesi ile belirgin iyileşme sağlanmaktadır.
5. Çocuğun anne babasının ne tepki vereceğini önceden tahmin edememesi davranış değişimini engeller. Sağlıklı ebeveyn tutumları bilişsel ve bedensel müdahale programı içerisinde yer alan psiko eğitimlerle birlikte gerçekleştirilebilmektedir.
6. Bu çocuklar herkes tarafından çok eleştirildiği, sürekli olarak nasıl hatalar yaptığı vurgulandığı için özsaygılarını çabucak kaybederler. Anne baba olarak çocuğun olumlu yönlerini ön plana çıkarılmalı.
7. Çocuğa seçenekler sunmak, şu ya da bu şekilde yapılmasında sakınca olmayan işlerde çocukların tercihte bulunmaları için fırsatlar oluşturmak içsel güdülenmeyi arttıracaktır.
8. Hareket etmesi için fırsatlar oluşturulması, sıkıldığı zamanlarda yapması için bazı ritmik hareketlerin öğretilmesi ve bunların yapılacağı bir yerin belirlenmesi enerjisini doğru biçimde aktarabilmesini sağlar. Bu sağaltım Bilişsel ve bedensel müdahale programının içerisinde ki bedensel egzersizlerle sağlanabilmektedir.
9. Dikkat eksikliği ve Hiperkativite bozukluğu olan çocukların ihtiyacı olan şeylerden biride bozukluk düzeyinin ayrıca işlevselliğin olmadığı alanların belirlenerek bu alanlara yönelik beyin aktivitelerini geliştirici etkinlikler ve metabolizmik faaliyetlerin dengelenmesine yönelik fiziksel egzersizlerle yapılandırılmış bir programla desteklenmeleridir.
